Bir milin yüzeyi üzerinde kayarak dönmesini sağlayan elemanlara kaymalı yatak denir. Kaymalı yatakta birinci amaç mil ile yatak arasında kalın bir yağ filmi oluşturarak metalin metale temasını engellemek, böylece sürtünme yi düşürmek ve aşınmayı ortadan kaldırmaktır. Bunun kısmen yada hiç mümkün olmadığı durumlarda ise kaymalı yatağın küçük sürtünmeler ve düşük aşınma ile uzun süre görev yapması istenir.
Kaymalı yataklar, basit ve ucuz yapıları, radyal yönde az yer kaplamaları,iki parça halinde yapılabilmeleri, darbe ve titreşimlere dayanabilmeleri gibi sebeplerle tercih edilirler. Yeteri kadar yağın bulunduğu ortamda çalıştıklarında çok yüksek performansa sahiptirler.
Mil ile yatak arasında üç tür kayma olabilir:
- Yağın olmadığı, metalin metal üzerinde kaydığı kuru sürtünme. Kuru sürtünmeli çalışma yağın istenmediği yerlerde (örneğin gıda sanayinde) yerde tercih edilirler.
- Yağın olduğu fakat parçaları birbirinden tamamen ayıracak bir basıncın oluşmadığı, kısmen temasların olduğu sınır sürtünmesi (Boundry lubrication). Bakım gerektirmeyen yataklarda sınır yağlamayı sağlayabilecek kadar yağ filmi oluşturabilen yataklar kullanılır.Ayrıca sınır sürtünmeli yatakların kuru sürtünme şartlarında da ortalama bir performans göstermesi beklenir.
- İki metalin bir yağ filmi ile birbirlerinden tamamen ayrıldığı sıvı sürtünme. En tercih edilen çalışma biçimi sıvı sürtünmedir. Bunu sağlamanın iki farklı yolu vardır. Basıncın kendiliğinden oluştuğu hidrodinamik yağlama ve dışarıdan bir pompa yardımıyla basıncın oluşturulduğu hidrostatik yağlamadır.
Hidrodinamik yağlamanın çalışma prensibi oldukça ilginçtir.

Beauchamp Tower adlı bir İngiliz yatak sürtünmeleri ile ilgili bir deney sırasında ilginç bir keşif yaptı. Eğer (kaymalı) yatakta yeteri kadar yağ olursa, mil döndüğünde, kendiliğinden, yükü karşılıyacak bir basınç oluşmaktadır.
Bu durum şöyle açıklanır:

Dönmeyen bir milde, yatak boşluğu sebebiyle , mil yükün olduğu yönde küçük bir eksen kaçıklığı ile yatak yüzeyine oturur. Dönme başladığında vizkoz sıvı mil tarafından harekete geçirilerek milin yaslandığı (kesitin daraldığı) tarafa itilir. Bu sıvı kama etkisi yaparak o bölgede basıncın yükselmesini sağlar. Sıvıda kendiliğinden oluşan bu basınç mili taşıyacak güçtedir ve mil yağ filmi üzerinde tamamen sıvı sürtünme ile döner.
Yükün dönme etkisiyle oluşan basınç tarafından karşılanmasına hidrodinamik yağlama adı verilir. Kaymalı yataklarda aşınmaların çoğu hareketin başlangıç ve bitimindedir. Hidrodinamik yağlama, milin dönme hareketine bağlı olduğundan, hareketin başlangıcında ve sonunda (hızın düştüğü anlarda) kısmen sıvı, kısmen de kuru sürtünme vardır. Bu da ilk harekette daha büyük kuvvetler ve aşınma demektir.
Yağlama kanallarının şekli ve konumu önemlidir
Hidrodinamik esasına göre çalışan yataklarda dikkat edilecek en önemli husus, yatakta açılacak yağ kanallarının şekli ve konumudur. Bu kanalların basıncın oluştuğu bölgede yada çepeçevre açılması basınçı olumsuz yönde etkileyecektir. Kanalların olduğu kısımda ve yakın çevrelerinde kama etkisi oluşamayacağından tüm yatak yüzeyinde oluşan basınç zayıflatılmış olacaktır.
Ayrıca, yağın yanlarından gelmesi yerine ortadan gelmesi tercih edilmelidir. Ortadan uçlara doğru akan yağ daha iyi bir akış ve daha iyi bir soğutma sağlayacaktır.
Hidrostatik yağlama
Dönmenin yavaş yada hiç olmadığı durumlarda yada yataklarda oluşan ısı yağın kendi akışıyla atılamadığı durumlarda dışarıdaki bir yağ pompasıyla basınçlı yağ gönderilerek sıvı sürtünmesi sağlanabilir. Buna hidrostatik yağlama denir.
Hidrostatik yağlama etkisi mil hızına bağlı olmadığından kalkış ve duruşlarda büyük kuvvetler ve aşınma oluşmaz.
Hidrostatik yağlamanın yük taşıma kabiliyeti hidrodinamik yağlamaya göre daha yüksektir. Buna karşılık konstrüktif olarak daha karmaşık, pahalı ve fazla yer kaplarlar.
Yatak malzemesinden beklenen özellikler
Yağlamanın iyi yapıldığı ve yükün bütünüyle sıvı sürtünme ile karşılandığı durumlarda yatak malzemesinin gerekli mukavemet ve rijitlikte olması yeterlidir. Fakat uygulamada böyle ideal koşulları yakalamak mümkün olmadığından yataklama malzemesinden belli özellikleri karşılaması gerekir. Maksimum basınç ortalama basınctan bir kaç kat büyük olabileceğinden yatağın basma mukavemeti kalıcı deformasyona uğramayacak kadar yüksek olmalıdır (Compressive strength)
Tekrarlı yüklere dayanabilmesi için yorulma mukavemeti yüksek olmalıdır. Özellikle uçak ve otomotiv sanayi için bu önemlidir (Fatigue strength). Mildeki sehimler yada birtakım hatalar yatağın plastik deformasyonu ile karşılanabilmelidir. (Conformability). Yatak içine giren partiküller aşındırıcı etki yaparak kısa zamanda yatak ve mili bozar. Yatak malzemesi bu tür partiküllerin içine gömüleceği kadar yumuşak olmalıdır. (Embeddability).
Yatağın sınır sürtünme (boundry lubrication) koşullarında yada yağsız ortamlarda aşınmadan (wearing) , çizilmeden (scoring) ve sarmadan (scuffing) çalışması, yük altında harekete başlayan yada yetersiz yağlamanın beklendiği durumlarda önemlidir. Bu nitelik mil, yatak ve yağlayıcının uyumuna bağlıdır. Yakın özellikteki malzemeler birbirlerini kolayca aşındırırlar. Bu sebeple, genel prensip olarak farklı cins yada farklı ısıl işlem görmüş metaller kullanılır. Bir çok uygulama için mil çelikten yapıldığından sert bir mil ve daha yumuşak yatak malzemesi seçilir. Böylece hem aşınmalar azaltılmış, hem de sadece yatağın aşınması sağlanmış olur. Mil ve yatağın pürüzlülüğü de önemlidir. Mikro sivrilikler yağ filmininin yırtılması, dolayısıyla aşınmalara sebep olur.
Isıyı kolayca iletebitebilmeleri için ısıl iletkenlik katsayıları yüksek olmalıdır. (Thermal conductivity). Geniş sıcaklık aralığında çalışan yerlerde ısıl genişleme katsayıları düşük olmalı. (Thermal expansion). Düşük sürtünme katsayısı olmalıdır. Görüldüğü gibi tüm bu beklentileri karşılayabilecek yatak malzemesi bulmak zordur. Hatta bazı beklentiler birbirinin zıddı özellikler gerektirir. (Yatağın basma mukavemetinin yüksek olması ve mildeki deformasyonları karşılayabilmesi örnek olarak gösterilebilir). Bu sebeple tek bir yatak malzemesi yerine farklı farklı özellikleri üstün olan bir çok yatak malzemesi vardır.
Yatak malzemeleri  
En çok kullanılan yatak malzemeleri şunlardır;
Beyaz metal: Üstün kayma özelliklerine sahiptir. Basıncın yüksek olmadığı bir çok uygulama için tavsiye edilir.
Kalay bronzu: Sertlikleri yüksektir. Yağlamanın iyi olmasını gerektirir. Yükün büyük, hızın küçük olduğu yerlerde kullanılır.
Kurşun bronzu: Mil ve yataktaki bozuklukları kalay bronzundan daha iyi karşılayabilir (compatibility). Orta yük ve hızlarda hemen hemen ilk seçimdir. Takımlarda, ev aletlerinde, tarım makinalarında ve pompalarda kullanılır.

Fosfor bronzu: Daha büyük sertlik ve daha yüksek çarpma direncine sahiptir.
Grafit yataklar: Yağsız, yüksek sıcaklıklarda çalışma ve kimyasallara karşı direnci sebebiyle yağın istenmediği, yüksek sıcaklıkların olduğu yerlerde kullanılırlar.
Plastik yataklar: Düşük sürtünme katsayıları, kendi kendilerini yağlama özellikleri ve kimyasallara karşı dirençleri için tercih edilirler. Metal bir gövde üzerine uygulandıklarında yük taşıma kabiliyetleri de artar.
Alüminyum alaşımları: Yüksek yük taşınma mukavemeti, yüksek yorulma mukavemeti, yüksek ısıl iletgenlik, mükemmel korozyon direnci, düşük maliyet gibi olumlu özelliklere sahiptirler. Buna karşılık yeterli yağlama, düşük yüzey pürüzlülüğü ve milin yüksek sertliklerde olmasını gerektirir. Biyel ve kraklarda, hidrolik dişli pompalar v.b. gibi bir çok yerde kullanılır.
Klasik yatak malzemelerinin özelliklerini geliştirmek için çeşitli yollar denenmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır:
- Yataklama özellikleri çok iyi olan fakat mukavemeti düşük malzemeler (örneğin beyaz metal) çelik bir gövde üzerine ince bir tabaka halinde sürülerek kullanılır. (Otomotiv endüstrisi).
- Toz metalurji yolu ile üretilen (sinter) yataklar gözenekli yapıya sahiptirler. Gözeneklerin toplam hacım içindeki payı %20 - %35 olabilir. Çalışma anında gözenekteki yağlar yüzeye çıkarak yağlama yaparlar. Dışarıdan yapılan herhangi bir yağlamada bu gözenekler tekrar dolarak uzun süreli yağlamalar yapabilirler. Bronz, çelik, aleminyum v.b. esaslı toz metalurji yataklar vardır.
- Grafitin düşük kayma mukavemeti düşük sürtünme katsayısı ve düşük aşınma sağlar. Bu sebeple üzerinde açılan deliklere grafit konularak oluşturulan yataklar da yağsız çalışabilir.


Eksenel kaymalı yataklar

Kaymalı yataklar eksenel yataklamalar için de kullanılabilirler. Hidrodinamik etki yaratabilmek için eksenel yatak yüzeylerinin kama etkisi yapacak tarzda biçimlendirilmeleri gerekir.

Aşağıda hidrodinamik basınç oluşturmak üzere tasarlanan değişik biçimler görülmektedir.